इटहरी। विद्यालयको पहिलो घण्टीको कक्षा सकिनासाथ विद्यार्थीहरू कक्षा कोठाबाट लामबद्ध भई मतदानस्थलतर्फ लागिरहेका थिए। उनीहरूको आँखामा उत्साह र अनुहारमा गम्भीरता देखिन्थ्यो। यो दृश्य कुनै राजनीतिक चुनावको होइन, समता स्कुल इटहरीको प्राङ्गणमा सम्पन्न भइरहेको विद्यार्थी नेतृत्व निर्वाचनको थियो।

समता स्कुल पूर्वी कन्सोर्टियम अन्तर्गतका तीन विद्यालयहरू – इटहरी, लहान र इलाममा शैक्षिक सत्र २०८२ को सुरुवातसँगै एकैसाथ आयोजित यस निर्वाचनले विद्यार्थीहरूलाई सैद्धान्तिक पुस्तकी ज्ञानभन्दा परको व्यावहारिक लोकतन्त्रको पाठ सिकाइरहेको थियो।

विद्यार्थीद्वारा विद्यार्थीका लागि निर्वाचन

“हामीलाई निर्वाचन प्रक्रियाको व्यवस्थापन गर्न दिइएको जिम्मेवारी अपार विश्वासको प्रतीक हो,” समता इटहरी विद्यार्थी निर्वाचन आयोगको संयोजक कक्षा १० की छात्रा मेलिना फुँयाल भन्छिन्। “हामीले यसलाई पूर्ण पारदर्शिता र निष्पक्षताका साथ सम्पन्न गर्न हरसम्भव प्रयास गरेका छौं।”

यस वर्षको निर्वाचनको सबैभन्दा उल्लेखनीय पक्ष भनेको निर्वाचन प्रक्रियाको ९० प्रतिशतभन्दा बढी हिस्सा विद्यार्थीहरू स्वयंले व्यवस्थापन गरेका थिए। उम्मेदवारी दर्तादेखि लिएर चुनाव प्रचार, मतदान केन्द्रको व्यवस्थापन, मतदान प्रक्रिया, मतगणना र नतिजा घोषणासम्म शिक्षकहरूको सूक्ष्म निगरानीमा विद्यार्थीहरूले नै सम्पूर्ण प्रक्रिया सम्हाले।

कक्षा १० का विद्यार्थी र स्कुल क्याप्टेन पदका उम्मेदवार युनिक आचार्यले भने, “यो निर्वाचनले मलाई सार्वजनिक बोल्ने कला, नीतिगत योजना बनाउने र समस्या समाधानका व्यावहारिक उपायहरू खोज्ने अवसर दियो। निर्वाचन परिणामभन्दा पनि यो सिकाइ प्रक्रिया मेरो लागि अमूल्य छ।”

शिक्षामा रूपान्तरणकारी अभ्यास

“हामी विद्यार्थीहरूलाई पाठ्यपुस्तकभन्दा बाहिर गएर जीवनोपयोगी सीप र नैतिक मूल्यहरू सिकाउन चाहन्छौं,” समता स्कुल पूर्वी कन्सोर्टियमका प्रमुख सन्तोष श्रेष्ठ बताउँछन्। “२०७४ सालदेखि निरन्तर रूपमा सञ्चालित यो कार्यक्रमले विद्यार्थीहरूमा नेतृत्व, उत्तरदायित्व र सामूहिक निर्णय प्रक्रियाको महत्व बुझाउँदै आएको छ।”

विद्यालयहरूले निर्वाचन प्रक्रियालाई सकेसम्म वास्तविक जनप्रतिनिधि चुनावसँग मिल्दोजुल्दो बनाउने प्रयास गरेका छन्। मतपत्र, मतपेटिका, मतदान केन्द्रको स्थापना, प्रचारप्रसारका नियम र आचारसंहिता सबै औपचारिक निर्वाचन प्रक्रियाको मापदण्डमा आधारित बनाउने हरसम्भव कोशिस गरेका छन्।

सीप र सचेतनाको एकीकरण

श्रेष्ठका अनुसार, कन्सोर्टियमले विद्यालयभित्रका गतिविधिका अतिरिक्त १९ विभिन्न विधामा अन्तर जिल्ला स्तरीय प्रतिस्पर्धात्मक कार्यक्रमहरू पनि सञ्चालन गर्दै आएको छ। यी कार्यक्रमहरूले विद्यार्थीहरूको आत्मविश्वास बढाउन, प्रतिभा प्रस्फुटन गर्न र स्वस्थ प्रतिस्पर्धाको भावना विकास गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेका छन्।

“हाम्रो लक्ष्य भनेको विद्यालय र समुदायमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्ने सिर्जनशील र जिम्मेवार नागरिक तयार पार्नु हो,” श्रेष्ठले थपे।

नेतृत्वको नयाँ यात्रा

निर्वाचित विद्यार्थी प्रतिनिधिहरूको औपचारिक शपथ ग्रहण समारोह आगामी हप्ता आयोजना गरिने विद्यालयले जनाएको छ। निर्वाचित प्रतिनिधिहरूले आगामी शैक्षिक सत्रभर विद्यालयको शैक्षिक र अतिरिक्त क्रियाकलापहरूमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्नेछन्।

विगत वर्षहरूको अनुभवबाट सिकेर यस वर्ष थप व्यवस्थित र पारदर्शी बनाइएको निर्वाचन प्रक्रियाले विद्यार्थीहरूलाई भावी जीवनका लागि अमूल्य सीप प्रदान गरेको प्रष्ट देखिन्छ।

“निर्वाचन एक दिनको घटना होइन, यो नागरिक सचेतनाको निरन्तर प्रक्रिया हो,” निवर्तमान विद्यालय क्याप्टेन सिवानी लम्सालले भनिन्। “यी विद्यार्थीहरूले आज जे सिकिरहेका छन्, भोलि त्यही सिकाइले नेपालको लोकतन्त्रलाई सबल बनाउनेछ।”

पूर्वी नेपालको समता स्कुल इटहरीबाट शुरू भएको यो अभ्यास अन्य विद्यालयहरूका लागि पनि अनुकरणीय उदाहरण बन्न सक्ने अभिभावकहरुलो ठम्याइ छ। जति बढी विद्यार्थीहरूले लोकतान्त्रिक मूल्य र प्रक्रिया बुझ्दै जान्छन्, त्यति नै सबल राष्ट्र निर्माणको आधार तयार हुनेछ।

[सम्पादकीय नोट: यो लेख समता स्कुल पूर्वी कन्सोर्टियम अन्तरगतको समता स्कुल इटहरीद्वारा आयोजित विद्यार्थी नेतृत्व निर्वाचनको प्रत्यक्ष अवलोकनमा आधारित छ। विद्यालयमा लोकतान्त्रिक अभ्यासको महत्त्व र युवा नेतृत्व विकासका बारेमा बुझ्न चाहने पाठकहरूका लागि यो एक सन्दर्भ सामग्री हुन सक्छ।]