‘बजारमा डिमान्ड छैन । राज्यको कुनै प्रोत्साहन नीति छैन । डिमान्ड घटेपछि किसानलाई पनि नोक्सान भइरहेको छ,’ उनले भने, ‘स्वदेशी उत्पादनलाई विदेशसम्म पुर्‍याउँदा हामीले कुनै अनुदानसमेत पाउँदैनौं ।’

नेपाल जडीबुटी संघ बाँकेले गत वर्षसम्म ५ हजार टनसम्म जडीबुटी निर्यात गरेकामा अहिले यो दर घटेको छ । यस वर्ष २ हजार टन मात्र जडीबुटी निर्यात भएको छ । मुलुकको झापादेखि कञ्चनपुर र इलामदेखि दार्चुलासम्मका जिल्लामा जडीबुटी खेती गरिएको र जंगलबाट संकलन गरिएका ३० प्रकारका जडीबुटी बाँकेमा ल्याउने गरिन्छ ।

सरकारले जडीबुटीप्रति ध्यान नदिएको र समस्या सहजीकरण नगर्दा समस्या भइरहेको नेपाल जडीबुटी संघका अध्यक्ष टंकप्रसाद शर्माले बताए । सरकारले जडीबुटीको उत्पादन र निर्यातमा ध्यान दिने हो भने लक्षित वर्गका किसानले रोजगारी पनि पाउने र जडीबुटी पनि आफ्नै देशमा उल्लेख्य मात्रामा उत्पादन गर्न सकिने उनको भनाइ छ । ‘जडीबुटी कम उत्पादन हुनु, भारतीय कस्टममा निर्यातमा समस्या, भारतको क्वारेन्टाइनमा नेपालका जडीबुटी सूचीकृत नहुँदा नै निर्यातमा कमी आएको हो,’ अध्यक्ष शर्माले भने, ‘सरकारकै बेबास्ताका कारण जडीबुटी व्यवसाय धरापमा परिरहेको छ ।’

जडीबुटी व्यवसायी सकिल अहमद जसगढले सरकारले निर्यातमा समन्वय नगरेकाले व्यवसायीले समस्या झेल्नुपरेको बताए । ‘यदि सरकारले ठोस कार्यक्रम ल्याउने हो भने नेपालमा २० करोड बराबरको जडीबुटी उत्पादन गर्न सकिन्छ,’ उनले भने, ‘छिमेकी देशहरूमा पनि निर्यात गर्न सकिन्छ ।’ बाँकेमा मात्रै १ सय १२ हेक्टर जमिनमा जडीबुटी खेती गरिंदै आएको छ । यहाँका किसानले ९३ हेक्टरमा मेन्था र १२ हेक्टरमा केमोमाइल खेती गरेका छन् भने ७ हेक्टरमा अन्य जडीबुटी खेती गरेका छन् । गत आर्थिक वर्षदेखि यहाँ कुरिलो खेतीको सुरुवात गरिएको छ । नेपाल जडीबुटी व्यवसायी संघ बाँकेका पूर्वअध्यक्ष मोहम्मद याकुव अन्सारीका अनुसार सरकारी नीति फितलो हुँदा जडीबुटी खेती फस्टाउन सकेको छैन ।

सरकारले लोपोन्मुख वनस्पति जडीबुटीको संरक्षण, इथ्नो बोटानिकल अध्ययन, वनस्पति संरक्षण र सम्बर्द्वन तथा वनस्पतिको रासायनिक गुणको प्रतिफल स्थानीय स्तरमा पुर्‍याउने उद्देश्यले नेपालगन्जमा वनस्पति अनुसन्धान केन्द्रसमेत स्थापना गरेको हो ।

केन्द्रले बाँकेमा जडीबुटी खेतीको संरक्षण र प्रवर्द्वन, जडीबुटीको विकास, वनस्पति संरक्षण एवं उद्यम विकास, वनस्पति अध्ययन अनुसन्धान तथा बजारीकरणसम्बन्धी कार्ययोजनाअनुसार आफ्नो भूमिकालाई अघि बढाएको देखिंदैन । ढकेरीमा रहेको वनस्पति उद्यानमा वनस्पतीय जडीबुटीका विरुवा उत्पादन र विक्री वितरण तथा वैज्ञानिक अनुसन्धानसमेत हुने गरेको छ । यहाँ हुर्काइएका जडीबुटीका विरुवा पश्चिम क्षेत्रका जिल्लाका किसानलाई केन्द्रले उपलब्ध गराउँदै आएको छ ।

नेपालको आर्थिक विकासका लागि ३० प्रजातिका जडीबुटीलाई सरकारले प्राथमिकतामा राखेको छ । बाँकेमा हाल कुरिलो, अमला, मेन्थालगायत प्रजातिका जडीबुटीको खेती बढी हुने गरेको छ ।