बाँके बैजनाथ ।  वैशाख शुक्ल पक्ष पञ्चमी अर्थात् आइतबार आदि शंकराचार्य जन्मजयन्ती । पूर्वीय दर्शनका एक विशिष्ट व्यक्तित्वको रूपमा आठौं शताब्दीको अन्तिमतिर भारतमा जन्मिएका उनी वेदान्त दर्शनको शांकर भाष्यका प्रणेता हुन् ।

आदि गुरु शंकराचार्यको जन्मको विषयमा एक मत पाइँदैन । कतिपय इतिहासकारहरूले उनी सातौं शताब्दीको अन्तिम तिर भारतमा जन्मिएको भन्ने एकाथरीको मत छ भने अर्कोतर्फ आठौं शताब्दीको अन्तिममा भएको मान्ने गरिन्छ ।

आजका इतिहासकारहरू आदि शंकराचार्यको जन्म ७८८ ईस्वीमा भएको थियो र ८२० ईस्वीमा मृत्यु भएको मान्छन् ।

सानै उमेरदेखि तीक्ष्ण बुद्धिको मानिएका उनले आफ्नो उमेरको ८ वर्षको उमेरमा नै चारै वेदमा कण्ठ पारिसकेका थिए । दश वर्षको उमेरमा आचार्य शङ्करले सनातन हिन्दु धर्मको समन्वय र पुनरुत्थान गर्ने संकल्प लिएर देशव्यापी भ्रमण सुरु गरे । उनी अत्यन्त चिन्तनशील व्यक्ति थिए । उनको देशव्यापी भ्रमण कन्याकुमारीदेखि कश्मीर र गान्धारदेखि कामरूपसम्म रहेका सनातन मतावलम्बीहरूलाई एकता सूत्रमा बाँड्नु थियो । उनी यसैको लागि जहाँ पुग्थे शाशास्त्र गरेर आफ्ना विपक्षीलाई आफ्नो पक्षमा ल्याउँथे भन्ने मान्यता छ ।

३२ वर्षको उमेरमा नै मृत्युवरण भोगेका शंकराचार्य वेदान्तको शांकर मतका प्रवर्द्धक हुन् । आदि शंकराचार्यको जन्मका सम्बन्धमा महर्षि दयानन्द सरस्वतीले आफ्नो पुस्तक सत्यार्थ प्रकाशमा लेखेका छन् ‘आदि शंकराचार्यको युग करिब २२०० वर्ष अघिको हो ।’ दयानन्द सरस्वती १३७ वर्ष पहिले थिए ।

आदि शंकराचार्यका गुरु र शिष्यका गुरु-शिष्य परम्पराको इतिहास अहिलेसम्म मठहरूमा सुरक्षित छ। त्यही गुरुशिष्य परम्पराका आधारमा पनि उनको समय सातौं शताब्दी मानिएको पाइन्छ । आदि शंकराचार्यले चार मठ स्थापना गरे। उत्तरतिर उनले बद्रीकाश्राममा ज्योतिर्मथ स्थापना गरे। यस पछि पश्चिमी दिशाको द्वारकामा शारदामथ स्थापना भयो। गोवर्धन मठको स्थापना पूर्वमा जगन्नाथ पुरीमा गरे। श्रृंगेरी ज्ञानमठ भारतको दक्षिण रामेश्वरममा स्थापित गरे ।

आदि शंकराचार्यको समयमा जैन राजा सुधन्वा शासनमा थिए। उनले आफ्नो शासनकालमा वैदिक धर्मको प्रचार गरे । उनले त्यस अवधिमा जैन आचार्यलाई छलफलका लागि आमन्त्रित गरेका थिए। राजा सुधन्वाले पछि वैदिक धर्म अपनाए । राजा सुधनवाको ताम्रपत्र आज पनि उपलब्ध छ। यो ताम्रपत्र आदि शंकराचार्यको मृत्यु हुनुभन्दा एक महिना अघि लेखिएको थियो । शंकराचार्यको सहपाठी चित्तसुखाचार्य थिए। उनले बृहत्शंकर विजय नामक पुस्तक लेखेका थिए।

यद्यपि पुस्तक आज यसको मूल रूपमा उपलब्ध छैन, यसका दुई पदहरू छन्। आदि शंकराचार्यको जन्म उक्त पदमा उल्लेख छ । जसमा उनले २६३१ युधिष्ठिर संवतमा आदि शंकराचार्यको जन्म भएको बताएका छन् । उनको शरीर त्यागको उल्लेख गुरुरत्न मलिकामा पाइन्छ।